ทุกวันนี้คุณรู้สึกเหนื่อยล้ากับชีวิตประจำวันไหม? พอตื่นนอนมาก็รู้สึกไม่มีแรงอยากทำอะไร มีเพียงความรู้สึกหนักหน่วงและไร้ความหมาย หากคุณกำลังแบกความรู้สึกเหล่านี้มาเป็นระยะเวลานาน และเริ่มส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวันหรือกระทบต่อความสัมพันธ์กับคนรอบข้าง นี่คือสัญญาณเบื้องต้นของ “โรคซึมเศร้า” ที่คุณไม่ควรมองข้ามเด็ดขาด

โรคซึมเศร้า โรคที่คนไม่เศร้าต้องเข้าใจ

โรคซึมเศร้า (Depression) คือ โรคที่ส่งผลต่อความผิดปกติทางอารมณ์และความรู้สึก ผู้ป่วยโรคนี้จะมีความรู้สึกเศร้า ไม่มีความหวัง และไม่สามารถหาทางออกได้ ถึงแม้ว่าความรู้สึกจากที่กล่าวมาทั้งหมด สามารถเกิดขึ้นเป็นปกติกับทุกคน แต่สำหรับผู้ป่วยโรคซึมเศร้าจะไม่เหมือนกับผู้ป่วยอื่น เพราะมักมีอาการทางความรู้สึกที่หนักกว่า และสามารถส่งผลให้ใช้ชีวิตประจำวันด้วยความยากลำบาก สิ่งสำคัญที่ต้องทำความเข้าใจ คือ โรคซึมเศร้าไม่ได้หมายความว่าคุณอ่อนแอ หรือล้มเหลว แต่เป็นภาวะทางการแพทย์ที่สามารถรักษาได้ เช่นเดียวกับโรคอื่น 

ประเภทของโรคซึมเศร้า 

โรคซึมเศร้ามีด้วยกันหลายประเภท เช่น โรคซึมเศร้าหลังคลอดบุตร, โรคซึมเศร้าก่อนมีรอบเดือน, โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล หรือโรคซึมเศร้าโรคจิต เป็นต้น ซึ่งแต่ละประเภทจะมีสาเหตุและวิธีการรักษาที่แตกต่างกันไป

สาเหตุของโรคซึมเศร้า

• เกิดจากสมองที่ทำงานผิดปกติ โดยเส้นประสาทอาจไม่สมดุลกัน หรือมีปัญหาในการทำงานประกอบกับปัจจัยอื่น ๆ ทางด้านความรู้สึก และอารมณ์

• ลักษณะทางความคิด และมุมมองต่อสิ่งต่าง ๆ ถือเป็นส่วนสำคัญของโรคซึมเศร้า หากมีทัศนคติในแง่ลบ อ่อนไหวต่อสิ่งรอบตัวได้ง่าย อาจส่งผลให้เป็นโรคซึมเศร้าได้

• เหตุการณ์เลวร้ายที่ต้องเผชิญ ในบางครั้งการที่ต้องเผชิญกับเหตุการณ์ที่ส่งผลเสียต่อสภาพจิตใจเป็นเวลานาน และบ่อยครั้ง จนทำให้เกิดความรู้สึกเศร้า และสิ้นหวังก็สามารถทำให้เป็นโรคร้ายนี้ได้เช่นกัน

• การใช้ยาบางชนิดอาจส่งผลให้เกิดโรคนี้ได้ เช่น สเตียรอยด์ ยาเบนโซไดอะซีปีน เป็นต้น ดังนั้นควรศึกษาหรือขอคำแนะนำจากแพทย์เกี่ยวกับตัวยา และผลข้างเคียงที่อาจได้รับ

• โรคบางโรคอาจมีผลข้างเคียงที่นำไปสู่การเป็นโรคซึมเศร้า เพราะผู้ป่วยอาจมีอาการเศร้าจนทำให้ฟื้นตัวจากโรคได้ช้า อาการดังกล่าวอาจเป็นสาเหตุนำพาไปสู่โรคซึมเศร้าได้เช่นกัน

• การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน โดยเฉพาะผู้หญิงช่วงหลังคลอดบุตรหรือหมดประจำเดือน 

อาการสำคัญของโรคซึมเศร้า

• รู้สึกเศร้าตลอดเวลา หม่นหมอง และไม่มีความสุขในชีวิต

• หมดความสนใจ ไม่อยากทำในสิ่งที่เคยชอบหรือสนุก

• น้ำหนักลดหรือเพิ่มขึ้นฉับพลันโดยไม่รู้สาเหตุ

• นอนไม่หลับหรือนอนหลับมากเกินไป 

• อ่อนเพลีย ไม่มีแรง เหนื่อยง่าย แม้ไม่ได้ทำอะไร

• การเคลื่อนไหวผิดปกติ กระสับกระส่าย หรือเชื่องช้า ทั้งความคิดและการกระทำ

• รู้สึกไร้ค่า มองตัวเองว่าไม่มีค่าหรือมีประโยชน์ รู้สึกผิดต่อการกระทำของตัวเองตลอดเวลา 

• ไม่มีสมาธิ คิดไม่ออก ขาดทักษะในการวิเคราะห์สถานการณ์ ความจำไม่ดีเหมือนเดิม

• คิดทำร้ายตัวเองตลอดเวลา ไม่อยากมีชีวิตอยู่

ความเศร้าทั่วไปกับโรคซึมเศร้าต่างกันอย่างไร ?

ความเศร้าทั่วไป

• เกิดความเครียดเป็นช่วง มีสาเหตุของอาการชัดเจน

• ยังทำกิจกรรมที่ชอบได้ และรู้สึกดีขึ้นชั่วคราว

• สามารถทานอาหารได้ตามปกติ 

• นอนหลับพักผ่อนได้ปกติ 

• อาการจะค่อย ๆ ดีขึ้นตามเวลา 

โรคซึมเศร้า

• มีอาการเครียดเกือบทุกวัน เป็นระยะเวลาติดต่อกันนาน 2 สัปดาห์ขึ้นไป

• ขาดความสนใจในทุกสิ่ง แม้จะเป็นกิจกรรมที่เคยรักและชอบ

• อาการส่งผลต่อการทานอาหาร เช่น กินน้อยลงหรือกินมากขึ้น

• นอนไม่หลับหรือนอนมากเกินไปจนผิดปกติ

• ไม่สามารถดึงตัวเองแยกออกจากความเศร้าที่เจออยู่ได้

การวินิจฉัยโรคซึมเศร้า

แพทย์จะเริ่มจากตรวจสอบร่างกายเพื่อหาความผิดปกติ หรือโรคที่อาจนำพาไปสู่การเป็นโรคซึมเศร้า หากมีการตรวจพบโรคที่เกี่ยวข้องจะเข้าสู่กระบวนการรักษาทันที ส่งผลให้โอกาสการเกิดโรคทางอารมณ์ลดลงตามไปด้วย ทั้งนี้การตรวจที่สำคัญด้วยเครื่องมือแพทย์ทั้ง CT Scan หรือตรวจ EKG หัวใจก็สามารถทำให้รู้ผลที่ละเอียด และแม่นยำมากยิ่งขึ้น นอกจากนี้แพทย์อาจใช้แบบประเมินผ่านการสอบถามถึงความรู้สึกหรืออาการในช่วง 2 สัปดาห์ก่อนหน้าที่จะมาพบแพทย์ เพื่อเป็นข้อมูลในการวินิจฉัยโรคต่อไป โดยหากพบว่าผู้ป่วยเป็นโรคซึมเศร้าจริง แพทย์จะทำการรักษาตามความรุนแรงของโรคในขั้นตอนที่เหมาะสมต่อ โดยการรักษาต้องใช้เวลาและปรับเปลี่ยนไปตามอาการของโรคด้วย

การรักษาโรคซึมเศร้า

การรักษาโรคซึมเศร้าด้วยยา 

ในอาการระดับปานกลางถึงขั้นรุนแรงจะเป็นการให้ยาต้านซึมเศร้า (Antidepressants) เช่น กลุ่มยา SSRIs (Selective serotonin reuptake inhibitors) และกลุ่มยา SNRIs (Serotonin-noradrenaline reuptake inhibitors) แต่การกินยามากเกินไปอาจมีผลข้างเคียงทำให้ผู้ป่วยเกิดอาการวิตกกังวล กระวนกระวายใจ นอนไม่หลับ เมื่อยล้า และอาจส่งผลเสียไปถึงการเกิดภาพหลอนได้ จึงต้องมีการรักษาอย่างอื่นควบคู่ไปด้วย

การบำบัดพฤติกรรมและความคิด 

จะเป็นวิธีการรักษาที่ใช้เวลาค่อนข้างนาน โดยส่วนมากการบำบัดพฤติกรรมและความคิดจะรักษาควบคู่กันไปกับการกินยา วิธีการรักษาจะเป็นการพูดคุยให้ผู้ป่วยโรคซึมเศร้าเปลี่ยนพฤติกรรมและมุมมองในการใช้ชีวิต ให้เป็นในทางที่ดีขึ้น

การกระตุ้นเซลล์สมองและประสาท 

เป็นวิธีการที่ใช้กับผู้ป่วยอาการรุนแรงที่มีพฤติกรรมทำร้ายตัวเอง หรือมีความคิดอยากฆ่าตัวตาย โดยจะมีการใช้กระแสไฟฟ้าปล่อยผ่านสมองของผู้ป่วยขณะที่ดมยาสลบอยู่ แต่การรักษาด้วยวิธีนี้อาจมีผลข้างเคียง ผู้ป่วยอาจจะมีอาการปวดหัว คลื่นไส้ ความจำเสื่อม และอาจเกิดอาการชักเป็นช่วง ๆ ในระหว่างการรักษา

การป้องกันและดูแลตัวเองจากโรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้าเป็นโรคที่เกิดจากสาเหตุที่หลากหลายจึงไม่สามารถควบคุมได้ แต่การทำกิจกรรมต่าง ๆ เหล่านี้จะช่วยลดความเสี่ยงของโรคลง เช่น 

• การออกกำลังกายสม่ำเสมอ จะช่วยหลั่งฮอร์โมนของความสุข

• รับแสงแดดยามเช้า จะช่วยปรับสมดุลของฮอร์โมน

• นอนหลับพักผ่อน 7-8 ชั่วโมง/วัน

• หากมีเรื่องทุกข์ ให้พูดคุยกับคนรอบข้างที่เราไว้ใจได้ เพื่อปรับทุกข์และช่วยกันหาวิธีแก้ไขเรื่องเหล่านั้นต่อไป

• หากิจกรรมที่ชอบทำ เพื่อสร้างความสุขและเบี่ยงเบนความเครียด

• พยายามมองโลกในแง่ดี ฝึกคิดเชิงบวก และปลงกับสถานการณ์ที่เราไม่สามารถควบคุมได้ 

• พยายามปล่อยผ่านเรื่องที่ไม่ได้ส่งผลกระทบต่อเราโดยตรง 

• หลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์ หรือสูบบุหรี่ เพราะอาจทำให้อาการและร่างกายแย่ลงได้

คำแนะนำสำหรับญาติหรือคนรอบข้างผู้ป่วย

• รับฟังด้วยความเข้าใจ ไม่ตัดสิน และไม่ว่ากล่าวอะไร

• ให้กำลังใจผู้ป่วยเสมอ เพราะการรักษาต้องใช้ระยะเวลา 

• ไม่บังคับให้ผู้ป่วยรีบหายจากโรค และอย่ากดดันด้วยคำพูด

• เปิดโอกาสให้ผู้ป่วยได้ระบาย และรับฟังอย่างตั้งใจ 

• ชวนทำกิจกรรมต่าง ๆ โดยไม่เป็นการบังคับให้เข้าร่วมกิจกรรมนั้น

• เฝ้าสังเกตอาการ และควรระวังผู้ป่วยทำร้ายตัวเอง

• เตือนให้กินยาอย่างสม่ำเสมอ และพาไปพบจิตแพทย์ตามนัด

การทดสอบโรคซึมเศร้า

แพทย์จะถามคำถาม และประเมินอาการจากอารมณ์-ความรู้สึก โดยจะใช้แบบสอบถามโรคซึมเศร้าที่อ้างอิงจากสมาคมจิตเวชศาสตร์สหรัฐอเมริกา (American Psychiatric Association) จำนวน 9 ข้อดังนี้

1.รู้สึกเศร้าตลอดเวลา หรือมีอารมณ์เศร้าเป็นส่วนใหญ่

2.หมดความสนใจกับสิ่งที่เคยสนุก หรือเคยสนใจมาก่อน

3.น้ำหนักลดลง หรือเพิ่มขึ้นอย่างฉับพลัน โดยไม่ทราบสาเหตุ

4.นอนไม่หลับ หรือนอนหลับมากจนเกินไป

5.อ่อนเพลียไม่อยากทำอะไร

6.กระสับกระส่าย หรือเชื่องช้าทั้งความคิด และการเคลื่อนไหว

7.รู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า และรู้สึกผิดตลอดเวลา

8.ไม่มีสมาธิ หรือมีปัญหาด้านการคิด และการตัดสินใจ

9.มีความคิดอยากทำร้ายตัวเองตลอดเวลา

หากผู้ป่วยมีอาการเข้าข่ายอย่างน้อย 5 ข้อ จาก 9 ข้อที่กล่าวไปนั้นเป็นเวลานานอย่างน้อย 2 สัปดาห์ จึงจะวินิจฉัยเบื้องต้นได้ว่าผู้ป่วยกำลังอยู่ในสภาวะโรคซึมเศร้า

แบบทดสอบภาวะซึมเศร้า PHQ-9: https://forms.gle/yXqKNvP5wjcFW9898 

คำถามเกี่ยวกับโรคซึมเศร้าเบื้องต้น

โรคซึมเศร้าสามารถรักษาให้หายได้หรือไม่ ?

สามารถรักษาได้ แต่ต้องใช้ระยะเวลาและความอดทนในขั้นตอนของการรักษา ซึ่งอาจกลับมาเป็นซ้ำได้หากไม่ปฏิบัติตามขั้นตอนการรักษาอย่างสม่ำเสมอ

หากกินยาต้านซึมเศร้าบ่อยจะทำให้ติดหรือไม่ ?

จะไม่ทำให้ติด แต่ต้องพยายามหยุดการกินอย่างค่อยเป็นค่อยไป ตามคำแนะนำของแพทย์ ห้ามหยุดกินยาด้วยตัวเอง

หากสังเกตว่าตัวเองเข้าข่ายโรคซึมเศร้า ควรพบจิตแพทย์เมื่อไร ?

หากเริ่มสังเกตุอาการตัวเองมาเป็นระยะเวลามากกว่า 2 สัปดาห์ และเริ่มส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน หรือมีความคิดทำร้ายตัวเองบ่อย ควรเข้าพบจิตแพทย์ทันที

โรคซึมเศร้ากับความเครียดต่างกันอย่างไร ?

ความเครียดเป็นอาการชั่วคราวต่อสถานการณ์ที่เจออยู่ ส่วนโรคซึมเศร้าเป็นภาวะของอาการที่เกิดขึ้นยาวนานและรุนแรงกว่า 

โรคซึมเศร้า เป็นโรคที่สามารถรักษาได้ หากสังเกตุเห็นอาการของตัวเองหรือคนรอบข้าง อย่าลังเลที่จะขอความช่วยเหลือ เพราะการรักษาอาการตั้งแต่เนิ่น ๆ จะช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวได้เร็ว หากมีความคิดอยากทำร้ายตัวเอง ควรติดต่อสายด่วนสุขภาพจิตเบอร์ 1323 หรือเข้าพบจิตแพทย์ทันที

เนื้อหาที่เกี่ยวข้อง

คลินิกอายุรกรรม

นักจิตวิทยา ที่ปรึกษาที่เป็นมากกว่า “ไลฟ์โค้ช”

อาการเครียดแบบนี้อยู่ขั้นไหนกันนะ

คุณมีอาการของโรคซึมเศร้าหรือไม่